ديلماي تاجيكان ،هويت ملي،دين وسياست

رستم در تارنماي انديشه بحث جالبي را در باره هويت ملي تاجيكان آغاز كرده است:

Ҳасад мебарам ба онҳое, ки бо забони равону зебо менависанд. Аммо ҳасади ман ранги сафед дорад. Мехоҳам рӯзе забони модариамро ба дараҷае донам, ки битавонам бе ғалат ва зебо, монанди дӯстони ҳамандешамон Ромин, Дориюш ва дигарон бинависам ва худам аз навиштаҳои худам лаззат бибарам.
Ромини азиз баҳси оид ба мансубияти миллии Рӯдакӣ ва Фирдавсиро дар торнигори худ “Ҷоми Ҷам” идома дод ва фикру андешаи ҷолиберо дар миён гузошт. Ман навиштаи ахири ӯро дар ин торнигор бо лаззати тамом мутолеъа кардам ва хеле хуш шудам. Ба фикрам, бознашри мақолаи Абдулазими Абдулваҳҳоб бо вуҷуде ки Ромин ӯро аз пайравони Маҳмуди Кавир медонад, кори дуруст буд, чунки ба думболаш нуқтаназарҳои зиёде баён шуд ва мебоист ҳамин тавр ҳам мешуд. Мо бояд ҳақ дошта бошем, ки чунин масъалаҳоро матраҳ ва баҳс кунем ва ба хулосае бирасем. Баракси Ромин ва Дориюш ман бар ин фикр ҳастам, ки баҳс накардани ин масъалаҳо метавонад нишонаи худкамбинӣ (компелкс неполноценности) бошад, на баҳс кардани онҳо.
Аз сӯе ҳам баҳси мо айнан дар сатҳи бахши ағлаби мардуми мост ва умед дорам, ба бисёриҳо таъсир хоҳад кард. Баракс Дориюш ва Ромин аз ин бахши ағлаб чандин қадамҳо пеш рафтаанд ва фаҳмидани фикри онҳо барои ом як андоза мушкил аст.
Ҳоло биёем ба сари асли матлаб. Баҳс сари ин набуду нест, ки мо эронӣ ҳастем ё на. Агар Иброҳими Усмон худро эрониасл намешуморад, кори ӯст, ҳақиқат яктост. Мо аз нажоди ориёӣ, эронием. Баҳс сари ин аст, ки чаро бархе афрод мухолифанд, ки Фирдавсӣ ва Рӯдакӣ ба мо низ тааллуқ доранд ва агар далели онҳо ин аст, ки “Бож куҷову Душанбе куҷо?”, Абдулваҳҳоб далели ҷавобӣ мегузорад, ки “Панҷрӯд куҷову Теҳрон куҷо?” ва бад-он маънӣ, ки мантиқи Кавир хачирест, ки ба ҳарду по мелангад, аммо хачири хатарнок ва тафриқаангез.
Вале чун дӯстон баҳсро ба он ҷо кашиданд, ки мо набояд худро “тоҷик” гӯем, балки бо “эронӣ” хондани хеш масъалаи ҳувияти Фирдавсӣ ва Рӯдакиро ҳал кунем, мушкил сангинтар мешавад.
Дар давраи ҳозир арсаи муъомилоти мардуми мо асосан Русия ва кишварҳои Осиёи Марказист. Дар ин ҷо моро ҳамчун тоҷик мешиносанд. Вожаи “тоҷик” ихтироъ ё дурӯғи як гурӯҳи шӯравизадаҳо нест, балки аз умқи таърих меояд. Миллати мо тоҷик аст, забонамон форсӣ. Шумо шоҳид будед, ки аз қонуни асосӣ вожаи “форсӣ”-ро канор гузоштанд. Муносибати эрониҳо, чи аз Эрон ва чи эрониҳои хориҷ ба сурати умум ба иллати мазҳаб ё сабабҳои дигар бо вуҷуди намунаҳои кам начандон самимона аст. Худро “эронӣ” гуфтани мо пеш аз ҳама на ба маънии фарҳанг, балки ба маънои миллият ва мазҳаб пазируфта хоҳад шуд. Яъне ҷудоӣ ва парокандагии бештар дар миёни як миллати камшумор ва бе ин ҳам парешону нотифоқ.
Дар чунин ҳолат фикри шахсии ман ин аст, ки дар марҳилаи феълии рӯзгори сахти хеш, вақте ҳам Ромин ва ҳам Дориюш эътироф мекунанд, ки миллати мо дар бӯҳрони ҳувият ғарқа гаштааст, бӯҳронитар кардани вазъ ва гиҷтар кардани афкори мардум кори савобе нахоҳад буд. Барои он ки мо “эронӣ” шавем, ҳоло акнун мехоҳем ё на, аввал бояд “тоҷик” шавем. Ин гуна нашавад, ки аз ин мондаву аз он ронда гардем?
Хуб биёед, ин ҷо як ройдиҳие роҳ андозем ва бубинем, иштирокдорони “Андеша” дар ин масъалаҳо ба чӣ назаранд?
حسد مي برم به آنهايي كه با زباني روان و زيبا مي نويسند.اما حسد من رنگ سفيد دارد.مي خواهم روزي زبان مادري ام را به درجه اي دانم كه بتوانم بي غلط وزيبا مانند دوستان هم انديش مان رامين ،داريوش وديگر بنويسم وخودم از نوشته هاي خودم لذت ببرم.
رامين عزيز بحثي عايد به مناسبت ملي رودكي و فردوسي را در تارنگار خود «جام جم» ادامه داد وفكر وانديشه جالبي را در ميان گذاشت.من نوشته اخير او را در اين تارنگار با لذت تمام مطالعه كردم و خيلي خوش شدم.به فكرم باز نشر مقاله عبدالعظيم عبدالوهاب با وجودي كه رامين او را از پيروان محمود كوير مي داند ،كاري درست بود چون كه به دنبالش نقطه نظرهاي زيادي بيان شد و مي بايست همين طور هم مي شد.ما بايد حق داشته باشيم ،كه چنين مسئله ها را مطرح و بحث كنيم وبه خلاصه اي برسيم.بر عكس رامين وداريوَ من بر اين فكر هستم كه بحث نكردن اين مسئله ها مي تواند نشانه خود كم بيني باشد نه بحث كردن آنها.
از سويي هم بحث ما عينا در سطح بخش عقلوي مردم ماست و اميد دارم،به بسياري ها تاثير خواهد كرد.بر عكس داريوش ورامين از اين بخش اغلب چندين قدم ها پيش رفته اند و فهميدن فكر آنها برايم يك اندازه مشكل است.
حالا بياييم به سر اصل مطلب.بحث سر اين نبود ونيست كه ما ايراني هستيم يا نه.اگر ابراهيم عثمان خود را ايراني الاصل نمي شمارد ،كار اوست ،حقيقت يكتاست.ما از نژاد آريايي وايراني هستيم.بحث بر سر اين است كه چرا برخي افراد مخالفند كه فردوسي و رودكي به ما نيز تعلق دارند واگر دليل آنها اين است كه:«باژ كجا و دوشنبه كجا؟» عبدالوهاب دليل جوابي مي گذارد كه :«پنجرود كجا وتهران كجا؟»و بدان معني كه منطق كوير خچير است كه به هر دو پا مي لنگد،اما خچيري خطرناك وتفرقه انگيز.
ولي چون دوستان بحث را به آنجا كشاندند كه ما نبايد خود را «تاجيك» گوييم،بلكه با ايراني خواندن خويش مسئله هويت فردوسي ورودكي را حل كنيم،مشكل سنگينتر مي شود.
در دوره معاصر عرصه معاملات مردم ما اساسا روسيه وكشورهاي آسياي مركزي است.در اينجا ما را همچون تاجيك مي شناسند.واژه تاجيك اختراع يا دروغ يك گروه شوروي زده نيست بلكه از عمق تاريخ مي آيد.ملت ما تاجيك است وزبان ما فارسي.شما شاهد بوديد كه از قانون اساسي واژه فارسي را كنار گذاشتند.مناسبات ايراني ها ،چه از ايران وچه ايراني هاي خارج به صورت عموم به علت مذهب يا سببهاي ديگر ،با وجود نمونه هاي كم نه چندان صميمانه است.خود را ايراني گفتن ما پيش از همه نه به معني فرهنگ ،بلكه به معناي مليت و مذهب ،پذيرفته خواهد شد.بلكه جدايي وپراكندگي بيشتر در ميان يك ملت كم شمار وبه اين هم پريشان و ناتفاق.
در چنين حالت فكر شخص من اين است ،كه در مرحله فعلي روزگار سخت خويش ،وقتي هم رامين وهم داريوش اعتراف مي كنند كه ملت ما در بحران هويت غرقه گشته است،بحراني تر كردن وضع وگيج تر كردن افكار مردم كاري صواب نخواهد بود.براي آنكه ما «ايراني»شويم،حالا اكنون مي خواهيم يا نه،اول بايد تاجيك شويم.اينگونه نشود كه از اين مانده واز آن رانده گرديم.
خوب بياييد اينجا يك راي دهي راه اندازيم و ببينيم ،اشتراك داران «انديشه» در اين مسئله ها به چه نظر اند؟

برگردان به خط پارسي :باقر كتابدار